باورباران موسسه فرهنگی هنری 
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع کنفرانس :اعجاز آیه ۱۲۵ سوره انعام
بخش مجری کنفرانس : بخش اعجاز علمی قرآن
استاد ارائه دهنده : آقای علی علی نژاد
چکیده
در این کنفرانس شرحی بر ایه ۱۲۵ سوره انعام خواهیم داشت.
و در تشبیه ایی که مخالفان معاند با اسلام شده اند اعجاز علمی ایی را بررسی میکنیم.
در تفسیر این ایه شرح صدر را به معنی وسعت و افزایش ظرفیت روحی گفته اند که خداوند به انان که به دین اسلام رو اوردند عنایت میکند.
و در ایه دیگر شرح صدر را نوری معرفی کرده که فرد مومن با ان راه صحیح را میبیند.
و در سوره انشراح خداوند ان را موهبتی بزرگ بر رسولش میخواند.
و انان که راه مخالفت با دین الهی را دارند سینه هاشان دچار تنگی و فشار میشود گویی که در اسمانها بالا می روند.
خداوند با دو کلمه هم معنی ضیقا و حرجا این مفهوم را می رساند . در مفردات راغب حرج فضای تنگی است که فشار زیادی در ان هست و ضیق نیز تنگ شدن و سخت گشتن است. یعنی قلوب این افراد تنگِ تنگ یا سخت تنگ می گردد. در ایات دیگری نیز به شرح صدر و تنگ دلی اشاره شده است.
سوالی که پیش می اید اینست که بسیاری از انسانهای بی دین به راحتی و با ارامش زندگی میکنند و سختی و فشاری بر انان نسیت. در جواب باید گفت افرادی که واقعا معاند با دین الهی هستند از مشاهده گرایش مردم به دین حق، سخت ناراحت و عصبانی میشوند و اگر به ایشان گفته شود به دین خدا درایید چنان تنگدلی و فشاری بر انان حادث میشود که گویی میخواهند در اسمان بالا روند.
وجه تشبیه این آیه در چیست؟
شرح صدر و ضیقا حرجا دو مقوله معنوی هستند ولی بالا رفتن در اسمان امری مادی است؟ جواب ساده است: جز این نیست که خدا برای ما تشبیه لطیفی از احوال کافران لجوج اورده که بسیار پر معناست. با مطالعه در جو زمین به درک مناسبتری از تشبیه صورت گرفته در این ایه میرسیم. هوای اطراف زمین که از سطح ان شروع میشود و در جاهایی حدود ۱۰۰۰ کیلومتر ضخامت دارد به نام اتمسفر یا جو خوانده شده ست. که دارای لایه های مختلفی است. حدود لایه ها از نظر زمان و مکان مطلق نیست و تحت شرایط جغرافیایی تغییر میکند.
مهمترین تقسیم بندی صورت گرفته از نظر دما ، چگالی ، فشار و ویژگی های الکتریکی به شرح زیر است:
۱- تروپوسفر ۲- استراتوسفر ۳- مزوسفر ۴- تروموسفر ۵- اگزوسفر و در یک تقسیم بندی جداگانه ارتفاع بالای ۶۰کیلومتر را یونسفر نامیدند.
زیرا از این ارتفاع به بالاتر اشعه مستقیم ایکس و فرابنفش خورشید باعث جداشدن الکترونها از مدار اتم ها شده و اتم ها یونیده شده اند.
تروپوسفر
پایین ترین لایه جو و متلاطم ترین آنهاست.
این لایه با انرژی گرمایی منعکس شده از سطح زمین گرم میشود از این رو با افزایش ارتفاع دما سردتر میشود.
از طرفی چگالی هوا به طور یکنواخت در لایه ها پخش نشده بلکه حدود ۹۰درصد چگالی در ارتفاع زیر ۱۶ کیلومتر است.
پس با افزایش ارتفاع ما با کاهش چگالی و فشار هوا مواجه میشویم.
هوا مخلوطی از چند گاز است که تنها ۲۱ درصد کل ان را اکسیژن میسازد .
طبیعتا با افزایش ارتفاع و کاهش فشار با کاهش حجم اکسیژن نیز روبه رو خواهیم شد. بیشترین حجم اکسیژن در تروپوسفر است.
در ارتفاع حدود ۱۳۰ کیلومتری تقریبا ۳/۲ مولکول اکسیژن در اثر تابش خورشید شکسته شده و به اتم اکسیژن تبدیل میشود و در ارتفاع بالای ۵۰۰ کیلومتر عملا هیچ مولکول اکسیژنی یافت نمیشود. به این دلیل فضانوردان با خود اکسیژن مورد نیاز را به ایستگاههای فضایی میبرند.
میزان نفوذپذیری تابش خورشید در لایه های جوی
کوهنوردانی که صعودهای بدون اکسیژن به بلندترین ارتفاعات زمین را داشته اند این را به خوبی حس کرده اند. در حالی که بلندترین قلل هنوز در لایه تروپوسفر قرار دارد. با افزایش ارتفاع و کاهش دما و فشار هوا، بدن برای تامین اکسیژن مورد نیاز به مشکلاتی بر میخورد که گاهی عوارض جدی برای کوهنوردان به دنبال دارد. قله های بالای هشت هزار متری زمین
اکسیژن از راه نای به ریه میرسد. نای در داخل ریه به شاخه های بسیاری تقسیم میشود و در اخرین مرحله به کیسه های هوا متصل میشود. مویرگهایی که کیسه های هوایی (الوئول) را احاطه کرده اند دی اکسید کربن زائد را به انها میدهند و با دریافت اکسیژن کافی به سوی قلب میروند و قلب خون سرشار از اکسیژن را به تمام بدن میفرستد.
اگر در فرایند اکسیژن رسانی خللی ایجاد شود سوخت و ساز بدن به درستی انجام نمیشود. و اگر سطح اکسیژن بسیار بسیار زیاد کاهش یابد در فرد شاهد تجمع مایعات در ریه و مغز خواهیم بود که ممکن است به مرگ منتهی شود.
الوئول در لغت ایتالیایی به معنی خوشه انگور است.
هنگامی که بدن با کمبود اکسیژن روبه روست به ریه ها فشار زیادی می اید و کیسه های هوایی منقبض میشوند و فرد احساس تنگی نفس ، فشار و سنگینی در قفسه سینه میکند. اینها علوم جدیدی هستند و مطمئنا چیزی نبود که مردم ۱۴۰۰ سال پیش از انها با خبر بوده باشند. بنابراین تشبیه افراد لجوج و معاند با دین خدا به کسانی که در اسمان بالا میروند گویای حقیقت علمی است که ان تنگی و فشار ناشی از کاهش چگالی اکسیژن در ارتفاعات و به موازات ان اختلال در کار ریه هاست.
نمامتن تهیه شده در بخش اعجاز علمی قرآن گروه باور باران
منابع و مراجع
بیماری ها و عوارض ارتفاع
هشت هزار متری‌ها – ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
http://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7
عظیم قیچی‌ساز – ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
http://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85_%D9%82%DB%8C%DA%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2
تنگی نفس(کاهش اکسیژن خون): : تندرستی و زندگی سالم : : توصیه های پزشکی و سلامت : : بیماری‌های تنفسی
آشنایی با عملکرد ریه طبیعی : سایت پزشکان بدون مرز اتمسفر – ویکی نجوم
جو قرآن شناسی – قرآن شناسی
واژه های کلیدی
اکسیژن، ارتفاع، تروپوسفر، کیسه های هوایی، شرح صدر، ضیقا حرجا، اعجاز ایه ۱۲۵ انعام، جوشناسی قران پیوست ۱ تفسیر نمونه، ج۵، ص: ۴۳۳
[سوره الأنعام (۶): آیات ۱۲۵ تا ۱۲۷]
فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ (۱۲۵)
وَ هذا صِراطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ (۱۲۶)
لَهُمْ دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ (۱۲۷)
۱۲۵- آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند سینهاش را براى (پذیرش) اسلام گشاده مىسازد و آن کس را که (بخاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراه سازد سینهاش را آن چنان تنگ مىسازد که گویا مىخواهد به آسمان بالا برود، اینچنین خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمىآورند قرار مىدهد.
۱۲۶- و این راه مستقیم (و سنت جاویدان) پروردگار تو است، ما آیات خود را براى کسانى که پند مىگیرند بیان کردیم.
۱۲۷- براى آنها خانه امن و امان نزد پروردگارشان خواهد بود، و او ولى و یار و یاور آنها است بخاطر اعمال (نیکى) که انجام مىدادند.
تفسیر: امدادهاى الهى:
در تعقیب آیات گذشته که در زمینه مؤمنان راستین، و کافران لجوج، بحث مىکرد در این آیات مواهب بزرگى را که در انتظار دسته اول، و بىتوفیقیهایى را که دامنگیر دسته دوم مىشود شرح مىدهد.
نخست مىگوید: هر کس را خدا بخواهد هدایت کند سینهاش را براى پذیرش حق گشاده مىسازد و آن کس را که بخواهد گمراه سازد سینهاش را آن چنان تنگ و محدود مىکند که گویا مىخواهد به آسمان بالا رود” (فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ). و براى تاکید این موضوع اضافه مىکند” خداوند اینچنین، پلیدى و رجس را، بر افراد بىایمان قرار مىدهد” و سراپاى آنها را نکبت و سلب توفیق فرا خواهد گرفت (کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ)
در اینجا به چند نکته باید توجه کرد:
۱- کرارا گفتهایم که منظور از” هدایت” و” اضلال” الهى فراهم ساختن یا از میان بردن مقدمات هدایت در مورد کسانى است که آمادگى و عدم آمادگى خود را براى پذیرش حق با اعمال و کردار خویش اثبات کردهاند. آنان که پویندگان راه حقند و جویندگان و تشنگان زلال ایمان، خداوند چراغهاى روشنى فرا راه آنها قرار مىدهد تا براى بدست آوردن این آب حیات در ظلمات گم نشوند، اما آنها که بىاعتنایى خود را نسبت به این حقایق ثابت کردهاند از این امدادهاى الهى محروم و در مسیر خود با انبوهى از مشکلات روبرو مىگردند و توفیق هدایت از آنها سلب مىشود. بنا بر این نه دسته اول در پیمودن این مسیر مجبورند و نه دسته دوم در کار خود، و هدایت و ضلالت الهى در واقع مکمل چیزى است که خودشان خواستهاند و انتخاب کردهاند.
۲- منظور از” صدر” (سینه) در اینجا روح و فکر است و این کنایه در بسیارى از موارد به کار مىرود، و منظور از شرح (گشاده ساختن) همان وسعت روح و بلندى فکر و گسترش افق عقل آدمى است، زیرا پذیرا شدن حق، احتیاج به گذشتهاى فراوانى از منافع شخصى دارد که جز صاحبان ارواح وسیع و افکار بلند آمادگى براى آن نخواهند داشت.
۳-” حرج” (بر وزن حرم) به معنى تنگى فوق العاده و محدودیت شدید است، و این حال افراد لجوج و بىایمان است که فکرشان بسیار کوتاه و روحشان فوق العاده کوچک و ناتوان است، و کمترین گذشتى در زندگى ندارند.
یک معجزه علمى قرآن:
تشبیه اینگونه افراد به کسى که مىخواهد به آسمان بالا رود از این نظر است که صعود به آسمان کار فوق العاده مشکلى است، و پذیرش حق براى آنها نیز چنین است. همانطور که در گفتار روزمره گاهى مىگوئیم” این کار براى فلان کس آن قدر مشکل است که گویا مىخواهد به آسمان برود” یا مىگوئیم:” به آسمان بروى از این کار آسانتر است”. البته آن روز پرواز به آسمان براى بشر یک تصور بیش نبود ولى حتى امروز که سیر در فضا عملى شده است باز از کارهاى طاقتفرساست و همیشه فضانوردان با انبوهى از مشکلات شدید روبرو هستند. ولى معنى لطیفترى براى آیه نیز به نظر مىرسد که بحث گذشته را تکمیل مىکند و آن اینکه: امروز ثابت شده که هواى اطراف کره زمین در نقاط مجاور این کره کاملا فشرده و براى تنفس انسان آماده است، اما هر قدر به طرف بالا حرکت کنیم هوا رقیقتر و میزان اکسیژن آن کمتر مىشود به حدى که اگر چند کیلومتر از سطح زمین به طرف بالا (بدون ماسک اکسیژن) حرکت کنیم تنفس کردن براى ما هر لحظه مشکل و مشکلتر مىشود و اگر به پیشروى ادامه دهیم تنگى نفس و کمبود اکسیژن سبب بیهوشى ما مىگردد، بیان این تشبیه در آن روز که هنوز این واقعیت علمى به ثبوت نرسیده بود در حقیقت از معجزات علمى قرآن محسوب مىگردد.
شرح صدر چیست؟
در آیه فوق سعه صدر (گشادگى سینه) یکى از مواهب بزرگ و ضیق صدر (تنگى سینه) یکى از کیفرهاى الهى شمرده شده است، همانطور که خداوند در مقام بیان یک موهبت عظیم به پیامبر خود مىگوید، “ أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ”: ” آیا سینه تو را وسیع و گشاده نساختیم” و این موضوعى است که با مطالعه در حالات افراد به خوبى مشاهد مىشود، بعضى روحشان آن چنان باز و گشاده است که آمادگى براى پذیرش هر واقعیتى- هر چند بزرگ باشد- دارند، اما به عکس بعضى روحشان آن چنان تنگ و محدود است که گویا راهى و جایى براى نفوذ هیچ حقیقتى در آن نیست. افق دید فکرى آنها محدود به زندگى روزمره و خواب و خور آنها است، اگر به آنها برسد همه چیز درست است و اگر کمترین تغییرى در آن پیدا شود گویا همه چیز پایان یافته و دنیا خراب شده است!.
هنگامى که آیه فوق نازل شد از پیامبر ص پرسیدند شرح صدر چیست؟
پیامبر ص فرمود: نور یقذفه اللَّه فى قلب من یشاء فینشرح له صدره و ینفسح:” نورى است که خدا در قلب هر کس بخواهد مىافکند و در پرتو آن، روح او وسیع و گشاده مىشود”. پرسیدند: آیا نشانهاى دارد که با آن شناخته شود؟ فرمود: نعم، الانابه الى دار الخلود و التجافى عن دار الغرور و الاستعداد للموت قبل نزول الموت: ” آرى نشانهاش توجه به سراى جاویدان و دامن بر چیدن از زرق و برق دنیا و آماده شدن براى مرگ است (با ایمان و عمل صالح و تلاش و کوشش در راه حق) پیش از آنکه مرگ فرا رسد.
مجمع البیان جلد ۴ صفحه ۳۶۳٫
*** در آیه بعد به عنوان تاکید بحث گذشته مىگوید:” این مطلب که مددهاى الهى شامل حال حق طلبان مىگردد و سلب موفقیت به سراغ دشمنان حق مىرود یک سنت مستقیم و ثابت و دگرگونى ناپذیر الهى است” (وَ هذا صِراطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً). این احتمال در تفسیر آیه نیز هست که” هذا” اشاره به اسلام و قرآن بوده باشد زیرا صراط مستقیم و راه راست و معتدل است.
در پایان آیه باز تاکید مىکند که:” ما نشانه ها و آیات خود را براى آنها که دلى پذیرا و گوشى شنوا دارند شرح دادیم” (قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ). پیوست ۲ (شرح ، ضیغ ، حرج ) مفردات الفاظ قرآن ؛ ج۲ ؛ ص۳۱۳
اصل شَرْح: پهن و باز کردن گوشت و امثال آن است. مىگویند- شَرَحْتُ اللّحمَ و شَرَّحْتُهُ: (گوشت را باز و گسترده کردم). و از این واژه عبارت- شَرْح الصَّدر- است یعنى باز شدن سینه و فراخى آن توسّط نور الهى و آرامشى از سوى خدا و سرورى از او بر دل.
در آیات: (رَبِ اشْرَحْ لِی صَدْرِی- ۲۵/ طه) (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ- ۱/ شرح) (أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ- ۲۲/ زمر)
و همچنین عبارت: شرح المشکل من الکلام یعنى بسط سخن، و بیان معانى آن که پوشیده است.
قاموس قرآن ؛ ج۴ ؛ ص۱۲
شرح:
بسط و وسعت دادن. در اقرب گوید «شرح الشىء: وسعه» فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً … انعام: ۱۲۵. یعنى هر که را خدا خواهد هدایت کند، سینه وى را بتسلیم شدن وسعت میدهد و آنکه خواست گمراه نماید سینه اش را تنگ، بسیار تنگ میکند. قالَ رَبِ اشْرَحْ لِی صَدْرِی طه: ۲۵٫
سعه صدر از جمله الطاف خداوند است که شخص را قوى، صبور و توانا میکند تا در خواستههاى خود موفق شود خداوند در مقام امتنان بحضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله فرماید أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ
شرح: ۱٫ وَ لکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ … نحل: ۱۰۶٫
شرح صدر با کفر آنست که سینه را وسعت داده و کفر را در آن جاى بدهند. مفردات الفاظ قرآن ؛ ج۲ ؛ ص۴۷۰
الضِّیقُ: تنگى و سختى، نقطه مقابل- سعه- یعنى فراخى است که- ضَیْق- با فتحه حرف (ض) هم گفته مىشود.
ضَیْقَه: در فقر و بى نوایى و بخل و اندوه و مانند اینها به کار مىرود. گفت: (وَ ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً- ۷۷/ هود) یعنى از آنها عاجز شد.
و آیه: (وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ- ۱۲/ هود) یعنى سینه ات بوسیله آن گرفته و تنگ شد.
و آیه: (وَ یَضِیقُ صَدْرِی- ۱۳/ شعراء) یعنى دلم تنگ مىشود.
و آیه: (ضَیِّقاً حَرَجاً- ۱۲۵/ انعام) یعنى به سختى گرفته مىشود (وَ ضاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنْفُسُهُمْ- ۱۱۸/ توبه) (وَ لا تَکُ فِی ضَیْقٍ مِمَّا یَمْکُرُونَ- ۱۲۷/ نحل) (واژه ضَیْق- در سه آیه اخیر عبارت از حزن و اندوه است).
و آیه: (وَ لا تُضآرُّوهُنَ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَ- ۶/ طلاق) اشاره به عدم سختگیرى در هزینه در معنى فقر مىگویند: ضَاقَ و أَضَاقَ فهو مُضِیقٌ: فقر شد و او بینوا است، بکار بردن این واژه در فقر مثل بکار بردن- وسع- در ضدّ آن است. مفردات الفاظ قرآن ؛ ج۱ ؛ ص۴۶۷
اصل حَرَج و حَرَاج، انباشته شدن و گرد آمدن چیزى است و لذا معنى تنگى و سختى و فشار میان اجزاء آن چیز که متراکم است تصوّر مىشود سپس هر سختى و گناه را نیز- حرج- گفته اند.
خداى تعالى گوید:
(ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً- ۶۵/ نساء).(سپس در جانهاشان سختى نیابند). (وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ- ۷۸/ حجّ).(براى شما در دین سختى و فشارى قرار نداده است). و نیز حرج صدره- با کسره حرف (ر) یعنى دشوارى و تنگ دلى.
خداى تعالى گوید: (یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً- ۱۲۵/ انعام).
چنانکه خداى تعالى گوید:
(خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ- ۷/ بقره).(فَلا یَکُنْ فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِنْهُ- ۲/ اعراف).
گفته شده فلان یکن- یا نهى است یا دعا و یا حکم و دستور، یعنى (چنان مباش، نباشد و نباید باشد). مانند آیه (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ- ۱۰/ انشراح).
المُنْحَرِج و المنحوب- یعنى کسیکه از اندوه و گناه دور شده است زیرا حوب حرج- اندوه و گناه است. قاموس قرآن ؛ ج۲ ؛ ص۱۱۶ حرج: تنگى. (صحاح، مجمع)
راغب گوید: اصل آن محل جمع شدن شىء است و از آن تنگى بنظر آمده لذا بتنگى و گناه حرج گفتهاند. ما یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ … مائده: ۶ خدا نمیخواهد براى شما تنگى و زحمت پدید کند.
کِتابٌ أُنْزِلَ إِلَیْکَ فَلا یَکُنْ فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِنْهُ
اعراف:۲ این کتابىاست که بر تو نازل شده در سینهات از آن تنگى نباشد.
گاهى آنرا گناه معنى کرده اند نظیر این آیه
لَیْسَ عَلَى الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَى %D
