اعجاز در نقش تاریخی قرآن در تحول اخلاقی جامعه

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع کنفرانس: اعجاز در نقش تاریخی قرآن در تحول اخلاقی جامعه

بخش مجری کنفرانس: اعجاز علمی قرآن

استاد ارائه دهنده : خانم مطلب پور

عقاید ، احکام ، اخلاق رذیله دوران جاهلی :

بت پرستی:

أَلَا لِلَّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَىٰ إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی مَا هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ
ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺩﻳﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺧﺪﺍ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺧﺪﺍ ﺭﺍ ﺍﻭﻟﻴﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻧﺪ، ﻭ ﺩﻟﻴﻠﺸﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺭﺍ ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳﺘﻴﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ، ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺭﻭﺯ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺧﺘﻠﺎﻑ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺩﺍﻭﺭﻯ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺁﻥ ﻛﺲ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺩﺭﻭﻏﮕﻮ ﻭ ﻛﻔﺮﺍﻥ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.( ۳سوره زمر)
وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ
ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﭼﻴﺰﻯ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﺩﻧﻴﺎ ﺩﺭ ﻛﺎﺭ ﻧﻴﺴﺖ، ﮔﺮﻭﻫﻰ ﺍﺯ ﻣﺎ ﻣﻰ ﻣﻴﺮﻧﺪ ﻭ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﺟﺎﻯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ، ﻭ ﺟﺰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻣﺎ ﺭﺍ ﻫﻠﺎﻙ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ، ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻤﺎﻥ ﺑﻴﭙﺎﻳﻪ ﺍﻯ ﺩﺍﺭﻧﺪ.( ۲۴ سوره جاثیه)

وَجَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکَاءَ الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُوا لَهُ بَنِینَ وَبَنَاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا یَصِفُونَ
ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺮﺍﻯ ﺧﺪﺍ ﺷﺮﻳﻜﻬﺎﺋﻰ ﺍﺯ ﺟﻦ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺑﺮﺍﻯ ﺧﺪﺍ ﭘﺴﺮﺍﻥ ﻭ ﺩﺧﺘﺮﺍﻧﻰ ﺑﻪ ﺩﺭﻭﻍ ﻭ ﺍﺯ ﺭﻭﻯ ﺟﻬﻞ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ، ﻣﻨﺰﻩ ﺍﺳﺖ ﺧﺪﺍ، ﻭ ﺑﺮﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ. (۱۰۰سوره انعام)
وَجَعَلُوا بَیْنَهُ وَبَیْنَ الْجِنَّهِ نَسَبًا وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّهُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ
ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻭ ﻭ ﺟﻦ (ﺧﻮﻳﺸﺎﻭﻧﺪﻯ ﻭ) ﻧﺴﺒﺘﻰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ، ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﺍﺩﮔﺎﻩ ﺍﻟﻬﻰ ﺍﺣﻀﺎﺭ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ.(۱۵۸ سوره صافات)

تحول اخلاقی توسط قرآن

سبقت جویی درکار خیر

وَاتَّقُوا یَوْمًا لَّا تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئًا وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَهٌ وَلَا یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﺩ، ﻭ ﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻧﻪ ﻏﺮﺍﻣﺖ ﻭ ﺑﺪﻝ ﻗﺒﻮﻝ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﻭ ﻧﻪ ﻳﺎﺭﻯ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ.(۴۸-سوره بقره)

وفای به عهد

وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کَانَ مَسْئُولًا
ﻭ ﺑﻪ ﻣﺎﻝ ﻳﺘﻴﻢ – ﺟﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻰ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﺳﺖ – ﻧﺰﺩﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﺑﻠﻮﻍ ﺑﺮﺳﺪ، ﻭ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ (ﺧﻮﺩ) ﻭﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻋﻬﺪ ﺳﺆ ﺍﻝ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ.(۳۴-سوره اسرا)

میانه روی

وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
(ﭘﺴﺮم!) ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻋﺘﻨﺎﺋﻰ ﺍﺯ ﻣﺮﺩم ﺭﻭﻯ ﻣﮕﺮﺩﺍﻥ، ﻭ ﻣﻐﺮﻭﺭﺍﻧﻪ ﺑﺮ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍﻩ ﻣﺮﻭ ﻛﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻜﺒﺮ ﻣﻐﺮﻭﺭﻯ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻧﺪﺍﺭﺩ.(۱۸-سوره لقمان)

صابر و صادق بودن

الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
ﻫﻤﺎﻥ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ: ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ! ﻣﺎ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻳﻢ، ﭘﺲ ﮔﻨﺎﻫﺎﻥ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻣﺮﺯ، ﻭ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻋﺬﺍﺏ ﺁﺗﺶ، ﻧﮕﺎﻫﺪﺍﺭ!(۱۶-سوره آل عمران)

ویژگی های اخلاقی قرآن

اهداف نظام اخلاقی قرآن :

• تزکیه نفس
• قرب به خداوند

تزکیه نفس:

آیات ۲۰,۲۱ سوره بقره
الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَهً عِندَ اللَّهِ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﺁﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﻫﺠﺮﺕ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻣﻮﺍﻝ ﻭ ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﺟﻬﺎﺩ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻣﻘﺎﻣﺸﺎﻥ ﻧﺰﺩ ﺧﺪﺍ ﺑﺮﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﻧﺪ.(۲۰)
یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَهٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُّقِیمٌ
ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ، ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺭﺣﻤﺘﻰ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻭ ﺧﺸﻨﻮﺩﻯ ﻭ ﺑﺎﻏﻬﺎﻯ ﺑﻬﺸﺘﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻯ ﺟﺎﻭﺩﺍﻧﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﺸﺎﺭﺕ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ.(۲۱)

قرب به خدا

آیات ۹,۱۰سوره شمس

قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا

ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻛﺮﺩﻩ، ﺭﺳﺘﮕﺎﺭ ﺷﺪﻩ(۹)

وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا

ﻭ ﺁﻥ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻭ ﮔﻨﺎﻩ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ، ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻭ ﻣﺤﺮﻭم ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺳﺖ.(۱۰)

ویژگی های نظام اخلاقی قرآن :

• ارزش گذاری انگیزه بر عمل
• الزام آور بودن دستورهای اخلاقی قرآن
• رابطه و پیوند ناگسستنی اخلاق با فقه و حقوق
• جمع بین وعد و وعید
• نفی رهبانیت در مباحث اخلاقی

نتیجه :

با در نظر گرفتن ویژگی های نظام اخلاقی قرآن و بررسی تطبیقی آن با نظام های اخلاقی موجود می توان به این حقیقت پی برد که قرآن دارای نظام اخلاقی ویژه ای است که برتری و جامعیت اعجاز گونه بر دیگر مکاتب اخلاقی دارد.

کلیپی درمورد اخلاق درقرآن کریم:

منبع