بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع کنفرانس : وحی در قرآن

بخش مجری کنفرانس: اعجاز علمی قرآن

استاد  ارائه دهنده : خانم تهرانی

تعریف وحی در قرآن از جهات لغوی و اصطلاحی :

وحی از نظر لغت اشاره سریع وحی از نظر اصطلاحی وحی برای پیامبران:

فَذَکِّرْ فَمَا أَنتَ بِنِعْمَتِ رَبِّکَ بِکَاهِنٍ وَلَا مَجْنُونٍ

پس تذکّر ده، که به لطف پروردگارت تو کاهن و مجنون نیستی!

سوره مبارکه طور/ آیه ۲۹

تفاوت الهام و وسوسه:

منشا الهام خیر است و منشا وسوسه شر.

تفاوت الهام و وحی:

.منشا الهام برای شخص مشخص نیس ممکن است القائات شیطان یا نفس یا القائات ربانی باشد درحالیکه پیامبر آورنده وحی را که فرشته است را میبیند و صدا او را میشنود به گونه ای که هیچ وقت تردیدی برایش نماند .

الهامات یا تراوش های ضمیر ناخودآگاه شخص جنبه فردی و خصوصی دارد و لزوما دربردارنده خیر و صلاح نیست .

کسی که به او الهام شده ماموریتی برای تبلیغ آنچه یافته ندارد بلکه تنها خود از آن در امور زندگی بهره میبرد درحالیکه وحی آغاز بعثت پیامبران و عرضه ی دینی جدید و شروع اصلاحات اجتماعی است.

اقسام وحی در قرآن:

القای امری از جانب خداوند به گیاهان آسمان و زمین

یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا

در آن روز زمین تمام خبرهایش را بازگو می‌کند؛

سوره مبارکه شوری/ آیه ۴

بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحَىٰ لَهَا

چرا که پروردگارت به او وحی کرده است!

سوره مبارکه شوری/ آیه ۵

القای امری از جانب خداوند به حیوانات

وَأَوْحَىٰ رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ

و پروردگار تو به زنبور عسل «وحی» (و الهام غریزی) نمود که: «از کوه‌ها و درختان و داربستهایی که مردم می‌سازند، خانه‌هایی برگزین!

سوره مبارکه نحل/ آیه ۶۸

القای امری از جانب خداوند به فرشتگان

همانطور که میدانید فرشتگان خادمان ملکوتی ما و اجنه خادمان مادی و فیزیکی ما بر روی زمین هستند که باز از مبحث ما جداست.

إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلَائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ

و (به یاد آر) موقعی را که پروردگارت به فرشتگان وحی کرد: «من با شما هستم؛ کسانی را که ایمان آورده‌اند، ثابت قدم دارید! بزودی در دلهای کافران ترس و وحشت می‌افکنم؛ ضربه‌ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید! و همه انگشتانشان را قطع کنید!

سوره مبارکه انفال/ آیه ۱۲

القای امری از جانب خداوند به انسان (هدایت باطنی )

وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاهِ وَإِیتَاءَ الزَّکَاهِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ

و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، (مردم را) هدایت می‌کردند؛ و انجام کارهای نیک و برپاداشتن نماز و ادای زکات را به آنها وحی کردیم؛ و تنها ما را عبادت می‌کردند.

سوره مبارکه انبیا / آیه ۷۳

نمونه : 

الف-وحی که به مادر حضرت موسی

وَأَوْحَیْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیَمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ

ما به مادر موسی الهام کردیم که: «او را شیر ده؛ و هنگامی که بر او ترسیدی، وی را در دریا (ی نیل) بیفکن؛ و نترس و غمگین مباش، که ما او را به تو بازمی‌گردانیم، و او را از رسولان قرار می‌دهیم!»

سوره مبارکه قصص / آیه ۷

ب-وحی بر حضرت زکریا

فَنَادَتْهُ الْمَلَائِکَهُ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیَىٰ مُصَدِّقًا بِکَلِمَهٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَیِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِیًّا مِّنَ الصَّالِحِینَ.

و هنگامی که او در محراب ایستاده، مشغول نیایش بود، فرشتگان او را صدا زدند که: «خدا تو را به» یحیی «بشارت می‌دهد؛ (کسی) که کلمه خدا [= مسیح‌] را تصدیق می‌کند؛ و رهبر خواهد بود؛ و از هوسهای سرکش برکنار، و پیامبری از صالحان است.»

سوره مبارکه آل عمران/ آیه ۳۹

وحی از جانب خداوند بر پیامبران (هدایت تشریعی)

ارکان وحی :

• فرستنده وحی
• گیرنده وحی
• سخن (وحی)

القای امری از انسان به انسان:

فَخَرَجَ عَلَىٰ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَىٰ إِلَیْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُکْرَهً وَعَشِیًّا

او از محراب عبادتش به سوی مردم بیرون آمد؛ و با اشاره به آنها گفت: «(بشکرانه این موهبت،) صبح و شام خدا را تسبیح گویید!»

سوره مبارکه مریم/ آیه ۱۱

القای امری از فرشتگان به انسان:

نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ

عَلَىٰ قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنذِرِینَ

روح الامین آن را نازل کرده است…

بر قلب (پاک) تو، تا از انذارکنندگان باشی!

سوره مبارکه شورا/ آیات ۱۹۳-۱۹۴

القای امری از شیاطین به انسان :

وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الْإِنسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ

اینچنین در برابر هر پیامبری، دشمنی از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم؛ آنها بطور سری (و درگوشی) سخنان فریبنده و بی‌اساس (برای اغفال مردم) به یکدیگر می‌گفتند؛ و اگر پروردگارت می‌خواست، چنین نمی‌کردند؛ (و می‌توانست جلو آنها را بگیرد؛ ولی اجبار سودی ندارد.) بنابر این، آنها و تهمتهایشان را به حال خود واگذار!

سوره مبارکه انعام/ آیه ۱۱۲

افسانه غرانیق:

أَفَرَأَیْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّىٰ

به من خبر دهید آیا بتهای «لات» و «عزّی»…

وَمَنَاهَ الثَّالِثَهَ الْأُخْرَىٰ

و «منات» که سوّمین آنهاست (دختران خدا هستند)؟!

سوره مبارکه نجم/ آیات ۱۹-۲۰

آیه ای که میگویند بعد از القائات شیطان نازل شد و پیامبر پشیمان گشت:

مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّىٰ أَلْقَى الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنسَخُ اللَّهُ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللَّهُ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ

هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه هرگاه آرزو می‌کرد (و طرحی برای پیشبرد اهداف الهی خود می‌ریخت)، شیطان القائاتی در آن می‌کرد؛ امّا خداوند القائات شیطان را از میان می‌برد، سپس آیات خود را استحکام می‌بخشید؛ و خداوند علیم و حکیم است.

سوره مبارکه حج/ آیه ۵۲

سند حدیث: ابن عباس…سیدبن جبیر…محمد بن قیس…محمد بن کعب

لَّا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ

که هیچ گونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر، به سراغ آن نمی‌آید؛ چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است!

سوره مبارکه فصلت/ آیه ۴۲

نقد محتوایی حدیث:

۱٫ تناقض با سایر آیات قرآن

مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَىٰ

که هرگز دوست شما [= محمّد «ص»] منحرف نشده و مقصد را گم نکرده است،

وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ

و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید!

إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَىٰ

آنچه می‌گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست!

سوره مبارکه نجم / آیات ۲-۳-۴

وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ

اگر او سخنی دروغ بر ما می‌بست،

لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ

ما او را با قدرت می‌گرفتیم،

ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ

سپس رگ قلبش را قطع می‌کردیم،

سوره مبارکه حاقه / آیات ۴۴-۴۵-۴۶

إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ

چرا که او، بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند، تسلّطی ندارد.

سوره مبارکه نحل/ آیه ۹۹

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ

ما قرآن را نازل کردیم؛ و ما بطور قطع نگهدار آنیم!

سوره مبارکه حجر/ آیه ۹

۲٫منافات آن با مقام عصمت پیامبر ( آیه عصمت یا تطهیر)

وَقرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْأُولَىٰ وَأَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا

در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

سوره مبارکه احزاب/ آیه ۳۳

۳٫تناقض با آیات سوره نجم (مسئله فصاحت و بلاغت )